مهم‌ترین کمبودهای تغذیه‌ای در بیماری‌های التهابی روده (IBD)

عناوین

بیماری‌های التهابی روده (Inflammatory Bowel Disease / IBD) مانند کولیت اولسروز و بیماری کرون با التهاب مزمن دستگاه گوارش همراه هستند. این التهاب می‌تواند جذب مواد مغذی را مختل کرده و خطر کمبودهای تغذیه‌ای را افزایش دهد. همچنین، عملکرد بیش‌ازحد سیستم ایمنی در این بیماری‌ها ممکن است تعادل میکروبیوم روده را به هم بزند و باعث افزایش نیاز بدن به برخی مواد مغذی شود.

در ادامه به شایع‌ترین کمبودهای تغذیه‌ای در مبتلایان به IBD و راهکارهای جبرانی آن‌ها پرداخته‌ایم.

۱. کمبود آهن

🔹 علت:
کمبود آهن در بیماران مبتلا به IBD یکی از شایع‌ترین کمبودهای تغذیه‌ای است. این مشکل می‌تواند ناشی از از دست دادن خون (به دلیل خونریزی‌های گوارشی) و کاهش جذب آهن به علت التهاب مزمن دیواره روده باشد. مطالعات نشان داده‌اند که تا ۸۰٪ مبتلایان به IBD درجاتی از کمبود آهن دارند.

🔹 عوارض:
🔸 کم‌خونی ناشی از فقر آهن (Iron-deficiency anemia)، که علائمی مانند خستگی، رنگ‌پریدگی، سردرد و تنگی نفس را ایجاد می‌کند.
🔸 اختلال در عملکرد شناختی و سیستم ایمنی.

🔹 منابع تأمین آهن:
🔸 منابع حیوانی: گوشت قرمز، جگر، ماهی، مرغ
🔸 منابع گیاهی: اسفناج، عدس، دانه کدو تنبل، جلبک اسپیرولینا
🔸 نکته: بهتر است آهن را از طریق رژیم غذایی تأمین کنید. مصرف مکمل آهن باید تحت نظر پزشک باشد زیرا مصرف بیش از حد آن می‌تواند منجر به اضافه‌بار آهن (Iron Overload) شده و مشکلاتی مانند آسیب کبدی و افزایش التهاب ایجاد کند.

۲. کمبود ویتامین D

🔹 علت:
۷۰٪ مبتلایان به IBD دچار کمبود ویتامین D هستند. التهاب مزمن روده می‌تواند جذب ویتامین D را مختل کند. علاوه بر این، افرادی که به دلیل بیماری فعالیت بدنی یا قرارگیری در معرض نور خورشید را کاهش می‌دهند، بیشتر در معرض کمبود این ویتامین قرار دارند.

🔹 عوارض:
🔸 کاهش جذب کلسیم و افزایش خطر پوکی استخوان
🔸 تشدید التهاب و افزایش شدت بیماری
🔸 ضعف سیستم ایمنی

🔹 راهکارها:
🔸 میزان توصیه‌شده: برای بیماران مبتلا به IBD، دوزهای بالاتر از معمول ممکن است لازم باشد.
🔸 منابع تأمین: نور خورشید، ماهی‌های چرب (مثل سالمون و ساردین)، زرده تخم‌مرغ، لبنیات غنی‌شده، مکمل‌های ویتامین D3.

۳. کمبود ویتامین B12 و B9 (فولات)

🔹 علت:
ویتامین‌های B12 و B9 (فولات) برای تولید گلبول‌های قرمز و حفظ سلامت سیستم عصبی ضروری هستند. این ویتامین‌ها در بخش انتهایی روده کوچک جذب می‌شوند، اما در بیماران مبتلا به کرون (به‌ویژه درگیرکننده ایلئوم)، جذب آن‌ها به‌شدت کاهش می‌یابد.

🔹 عوارض:
🔸 کم‌خونی مگالوبلاستیک (باعث ضعف، خستگی و تپش قلب می‌شود)
🔸 اختلال در عملکرد سیستم عصبی (احساس سوزن‌سوزن شدن یا بی‌حسی در دست و پا)

🔹 منابع تأمین:
🔸 B12: گوشت قرمز، ماهی، تخم‌مرغ، محصولات لبنی، مکمل‌های B12
🔸 B9 (فولات): سبزیجات برگ سبز، حبوبات، آووکادو، اسفناج

۴. کمبود ویتامین K (K1 و K2)

🔹 علت:
ویتامین K نقش مهمی در انعقاد خون و سلامت استخوان‌ها دارد. این ویتامین‌ها عمدتاً توسط میکروبیوم روده تولید می‌شوند، اما در مبتلایان به IBD که دچار اختلالات میکروبیومی هستند، سطح این ویتامین‌ها کاهش می‌یابد.

🔹 عوارض:
🔸 افزایش خطر خونریزی به دلیل کاهش ویتامین K1
🔸 کاهش استحکام استخوانی و افزایش خطر پوکی استخوان به دلیل کاهش ویتامین K2

🔹 منابع تأمین:
🔸 K1: سبزیجات برگ سبز (اسفناج، کلم بروکلی)، روغن سویا
🔸 K2: فرآورده‌های تخمیری مانند ناتو (نوعی سویای تخمیرشده)، پنیرهای کهنه، زرده تخم‌مرغ

جمع‌بندی

بیماران مبتلا به IBD به دلیل التهاب مزمن و اختلال در جذب مواد مغذی، بیشتر در معرض کمبودهای تغذیه‌ای قرار دارند. مهم‌ترین کمبودهای این بیماران شامل آهن، ویتامین D، ویتامین‌های B12 و B9، و ویتامین K است. برای مدیریت این کمبودها:

✅ از رژیم غذایی غنی از مواد مغذی استفاده کنید.
✅ مصرف مکمل‌ها را تحت نظر پزشک انجام دهید.
✅ به کنترل التهاب و بهبود سلامت روده توجه ویژه‌ای داشته باشید.

مدیریت این کمبودها می‌تواند تأثیر مثبتی در کاهش علائم IBD و بهبود کیفیت زندگی بیماران داشته باشد.