خلاصه کتاب انسان در جستجوی معنا: سفری به عمق وجود انسان

در قسمت‌هایی از کتاب می‌خوانیم

با بالا آمدن خورشید در سپیده‌دم منظره این اردوگاه سهمناک با چندین ردیف سیم خاردار، برج نگهبانی، نورافکن‌های چرخان و صف‌های دراز از زندانیان ژنده‌پوش و غمزده، در سپیده‌دم تیره دیده می‌شد. زندانیان در امتداد جاده‌های مستقیم متروک به دشوار خود را می‌کشیدند. به سوی کدامین مقصد در حرکت بودند، نمی‌دانستیم. (انسان در جستجوی معنی – صفحه ۲۲)

اکنون اگر کسی از ما در مورد حقیقت گفته داستایوسکی بپرسد که می‌گفت: «بشر موجودی است که می‌تواند به همه چیز عادت کند.»؛ پاسخ خواهیم داد، «بله، بشر موجودی است که به همه چیز خو می‌گیرد؛ اما نپرسید چگونه.» (انسان در جستجوی معنی – صفحه ۳۴)

به بیشتر زندانیان لباس‌های ژنده‌ای داده بودند، که مترسک از آن خوشایند‌تر بود. در فاصله کلبه‌ها در اردوگاه جز کثافت چیزی به چشم نمی‌خورد، و هرچه بیشتر تمیز می‌کردیم، بیشتر به بر سر راهمان ریخته می‌شد. افسران و زندانیان مسئول، خوش داشتند که تازه واردان را به کار گروهی تمیز کردن آبریزگاه‌ها و بیرون ریختن مدفوع بگمارند اگر همان‌طور که معمولا روی می‌داد، به هنگام حمل مدفوع به روی تپه‌ها، مدفوع به سر و روی زندانیان می‌ریخت و نشانی از تنفر در چهره‌اش دیده می‌شد یا سعی می‌کرد آن را پاک کند، ضربات کاپو بود که بر پیکرش فرود می‌آمد. و از این رو کشتن واکنش‌های به هنجار تسریع می‌شد. (انسان در جستجوی معنی – صفحه ۳۸)

هرگز فراموش نمی‌کنم که چگونه یک شب با قرقر یکی از زندانیان از خواب جستم. او به شدت دست و پا می‌زد و گویا دچار کابوس وحشتناکی شده بود. از آنجا که همیشه، بویژه نسبت به کسانی که خواب‌های ترسناک می‌دیدند یا هذیان می‌گفتند حس ترحم داشتم. خواستم مرد بیچاره را از خواب بیدار کنم، اما ناگهان دستم را که می‌رفت او را تکان دهد پس کشیدم، چون از عملی که می‌خواستم انجام دهم، وحشت کردم. و در آن لحظه به این حقیقت رسیدم که هیچ خوابی هر چند هولناک نمی‌تواند به تلخی و گزندگی واقعیت زندگی اردوگاهی پیرامون ما باشد، و من ناآگاهانه می‌خواستم او را به آن زندگی بازگردانم. (انسان در جستجوی معنی – صفحه ۵۰)

اگر انسان در اردگاه کار اجباری با از بین رفتن ارزش‌ها، مبارزه نمی‌کرد و نمی‌کوشید عزت نفس خود را حفظ کند، احساس انسان بودن را – انسانی که دارای مغز است و از آزادی درونی و ارزش شخصی برخوردار است – از دست می‌داد. (انسان در جستجوی معنی – صفحه ۸۰)

ما که در اردوگاه کار اجباری زندگی می‌کردیم، به چشم می‌دیدیم مردانی را که به کلبه‌های دیگر می‌رفتند و دیگران را دلداری می‌دادند و آخرین تکه نانشان را هم به آنها می‌بخشیدند. (انسان در جستجوی معنی – صفحه ۱۰۱)

کسی که هدفی در آینده نمی‌دید، ناچار تسلیم واپس‌نگری می‌شد و اندیشه‌های گذشته را نشخوار می‌کرد که همین باعث سقوط او می‌شد. (انسان در جستجوی معنی – صفحه ۱۰۹)

من به جرات می‌گویم که در دنیا چیزی وجود ندارد که به انسان بیشتر از یافتن «معنی» وجودی خود در زندگی یاری کند. در این گفته نیچه حکمتی عظیم نفهته است که «کسی که چرایی زندگی را یافته است، با هر چگونگی خواهد ساخت.» (انسان در جستجوی معنی – صفحه ۱۵۹)

معنای زندگی از فرد به فرد، روز به روز، ساعت به ساعت در تغییر است. از این رو آنچه مهم است معنای زندگی به طور اعم نیست، بلکه هر فرد می‌بایست معنی و هدف زندگی خود را در لحظات مختلف دریابد. (انسان در جستجوی معنی – صفحه ۱۶۷)

کوشش برای یافتن معنایی در زندگی خود نیرویی است اصیل و اساسی نه توجهی ثانوی که از انگیزش غرایز سرچشمه گرفته باشد.

معناخواهی یا معناجویی در زندگی یک حقیقت است نه وهم و باور.

انسان هرگز به سوی رفتار اخلاقی رانده نمی‌شود. بلکه این انسان است که اراده می‌کند و تصمیم می‌گیرد که رفتاری شایسته و سزاوار باید داشته باشد. او این کار را برای خشنودی انگیزه‌ی اخلاقی خود و رضایت و آسودگی وجدان خویش انجام نمی‌دهد. بلکه آن را به خاطر علت و دلیلی انجام می‌دهد که بدان پای‌بند و معتقد است یا به خاطر کسی که دوستش دارد و یا خدایی که وی را می‌پرستد.

زندگی فرصتی است طلایی که به انسان امکان می‌دهد تا کاملا از آن بهره‌برداری کند. درواقع زندگی در هر فرصت گره‌ای به دست انسان می‌سپارد که باید آن را گشود.

لوگوتراپی در مقایسه با روانکاوی روشی است که کمتر به گذشته توجه دارد و به درون‌نگری هم ارج چندانی نمی‌نهد، در ازاء توجه بیشتری به آینده، وظیفه و مسئولیت و معنی و هدف دارد که بیمار باید زندگی آتی خود را صرف آن کند. (انسان در جستجوی معنی – صفحه ۱۴۲)

این وظیفه لوگوتراپی است که بیمار را در یافتن «معنا» در زندگی، اندیشه‌های پنهانی وجود و معنای نهفته‌ی آن یاری کند. (انسان در جستجوی معنی – صفحه ۱۵۶)

من به جرات می‌گویم که در دنیا چیزی وجود ندارد که به انسان بیشتر از یافتن «معنی» وجودی خود در زندگی یاری کند. در این گفته نیچه حکمتی عظیم نفهته است که «کسی که چرایی زندگی را یافته است، با هر چگونگی خواهد ساخت.» (انسان در جستجوی معنی – صفحه ۱۵۹)

معنای زندگی از فرد به فرد، روز به روز، ساعت به ساعت در تغییر است. از این رو آنچه مهم است معنای زندگی به طور اعم نیست، بلکه هر فرد می‌بایست معنی و هدف زندگی خود را در لحظات مختلف دریابد. (انسان در جستجوی معنی – صفحه ۱۶۷)

لوگوتراپی سعی و کوشش دارد که بیمار را کاملا از وظیفه‌ی مسئولیت‌پذیری خود آگاه سازد. از این رو این وظیفه را بر عهده‌ی بیمار می‌گذارد که خود «انتخاب» کند. انتخاب اینکه در برابر چه کسی و چه چیزی تا چه جد مسئول است. (انسان در جستجوی معنی – صفحه ۱۶۹)

لوگوتراپی با در نظر گرفتن گذرایی هستی و وجود انسانی به جای بدبینی و انزوا، انسان را به تلاش و فعالیت فرا می‌خواند. (انسان در جستجوی معنی – صفحه ۱۹۲)

انسان از یکسو همان موجودی است که اتاق گاز و کوره‌های آدم‌سوزی آشویتس را ساخته و از دیگر سو همان موجودی که با جرات و شهامت با یاد نام خداوند و خواندن دعای «شما یسراییل» به کوره‌های آدم‌سوزی پا نهاده است. (انسان در جستجوی معنی – صفحه ۲۱۶)

چیزی که اجتناب‌ناپذیر است رنج است. با قبول پذیرش شجاعانه‌ی رنج زندگی تا آخرین لحظات عمر پرمعنی خواهد بود.

آنچه در زندگی واقعا گذران است امکانات و توانایی‌هاست.

بدون شک انسان موجوی است فانی و آزادی‌اش حد و مرزی دارد اما آزادی انسان آزادی از عوامل و شرایط نیست. بلکه آزاد است و صاحب اختیار که در برابر عوامل و شرایط وضع و عکس‌العمل خود را برگزیند.

در اردوگاه کار اجباری در آن آزمایشگاه انسانی ما زندانیانی را مشاهده می‌کردیم که بعضی از آنان همانند درندگان بودند و برخی دیگر چون قدیسین رفتار می‌کردند. انسان هر دو توان و خصوصیت را در درون خود نهفته دارد و اینکه کدام خصوصیت وی شکوفا می‌شود و کدام را برمی‌گزیند بیشتر بستگی به تصمیمی دارد که خود فرد می‌گیرد نه شرایطی که در آن زیست می‌کند.

… سپس قطار خط عوض کرد و معلوم بود که به ایستگاه بزرگی نزدیک می‌شود. ناگهان فریاد اضطراب مسافران به گوش رسید«تابلوی آشویتس». بله آشویتس. با شنیدن این نام نفس‌ها در سینه‌ها حبس شد. اتاق‌های گاز کوره‌های آدم‌سوزی و کشتار دسته‌جمعی. قطار آنچنان آهسته در حرکت بود که گویی می‌خواست هراس را در دل مسافران پرورش دهد و لحظه‌های نزدیک‌شدن به آشویتس را طولانی‌تر سازد.

در میان ما هنوز افراد ساده‌دلی بودند که از زندانیان مجرب و کارکشته‌ای که برای کمک آمده بودند می‌پرسیدند: آیا ممکن است حلقه‌ی ازدواج یا یک نشان یا چیزی را که خوشبختی می‌آورد داشته باشند یا نه؟ هنوز هیچکس این حقیقت را درک نکرده بود که سرانجام همه چیزمان را از ما خواهند گرفت.

… به خاطر جای کم مجبور بودیم به هم بچسبیم و همین کار سبب شد تا در آن سرمای هولناک هیچ گرمایی هدر نرود.

وقتی هر شامگاه زندانیان گله‌وار به اردوگاه باز می‌گشتند گاهی شنیده می‌شد که به هم می‌گفتند:« چه خوب یک روز دیگر هم گذشت.»

اکثر اسرا وقتی در کنار هم کار می‌کردند و کسی متوجه آن‌ها نبود از غذا صحبت می‌کردند و از یکدیگر می‌پرسیدند که چه نوع غذایی را بیشتر دوست دارند و پس از آن دستور غذاهایی را که می‌توانستند بپزند با یکدیگر رد و بدل می‌کردند و صورت غذای روز آزادی و زمانی که دوباره گرد هم آیند را مرور می‌کردند.

وقتی آخرین لایه‌های بافت چربی زیر پوست بدنمان آب شد همچون اسکلتی شده بودیم که در کهنه‌ای پیچیده باشند و ما باید به ناچار تحلیل‌رفتن بدنمان را نظاره می‌کردیم.

اگر همه چیز را از انسان بگیرد باز هم حتی اگر یک لحظه و یک دم هم که شده می‌تواند خوشبخت باشد و آن زمانی است که به محبوب خویش بیندیشد.

به خوبی آشکار است که خنده بیش از هر چیز دیگری می‌تواند انسان را از شرایط نابسامان و دشوار موجود جدا کرده و به او برای ایستادگی در برابر سختی‌ها و زشتی‌ها موجود نیرو ببخشد هرچند برای زمانی تنها به طول چند لحظه.

در محیطی که دیگر به به زندگی و ارزش‌های انسانی بهایی نمی‌دادند و اراده‌اش را از او سلب کرده و از او موجودی برای فنا‌شدن ساخته بودند یعنی تا لحظه‌ای که رمقی داشت از او کار می‌کشیدند و بعد جانش را می‌گرفتند در چنین شرایطی خود شخص از گم‌شدن ارزش‌های اخلاقی‌اش رنج می‌برد.

زندگی اجباری درون اجتماع ممکن است به گریز انسان از آن اجتماع حتی اگر شده برای چند دقیقه بینجامد. زیرا در چنین اجتماعی همه‌ی حواس‌ها متوجه کرداری است که هر انسانی در هر لحظه انجام می‌دهد.

رنج چون مرگ و سرنوشت بخش جدایی‌ناپذیر زندگی است و در واقع بدون مرگ ورنج زندگی کامل نمی‌شود.

… در جهان تنها دو نژاد وجود دارد. یکی نژاد مردمان شایسته و کامل و دیگری نژاد مردمان نالایق و غیر شایسته. این دو نژاد در همه‌جا وجود دارد و در تمام طبقات اجتماع رسوخ نموده است و هیچ طبقه‌ای تنها از وجود شایسته‌ها و ناشایسته‌ها تشکیل نمی‌شود.

میان اتفاق و واکنش یک فضای خالی وجود دارد، در آن فضا قدرت ما برای انتخاب واکنش صحیح نهفته است

هرچه بیشتر خودتان را با این فکر که به دیگران خدمت کنید و به کسی عشق بورزید فراموش کنید؛ انسان بهتری خواهید شد و به خود واقعیتان نزدیک‌تر می‌شوید

درد و رنج زمانی پایان می‌یابد که به معنا برسید

همیشه وظیفه خود را به بهترین شکل انجام دهید تا جهان جای بهتری شود

وقتی چرایی زندگی را بدانی، چگونگی‌اش را خواهی یافت.

داستایوفسکی می‌گوید: «تنها از یک چیز می‌ترسم: شایستهٔ رنج‌هایم نباشم.»

هیچ قدرتی روی زمین نمی‌تواند آن‌چه را که تجربه کرده‌اید، از شما بگیرد.

اگر زندگی در کل معنادار باشد، رنج کشیدن هم باید معنا داشته باشد. رنج بخش نابودنشدنی زندگی است، حتی به عنوان سرنوشت و مرگ. زندگی انسان بدون رنج و مرگ کامل نیست.

هر انسانی توسط زندگی زیر سؤال می‌رود و فقط او می‌تواند با پاسخ دادن به زندگی خویش، به درخواست زندگی پاسخ دهد. با پذیرش مسئولیت‌هایش.

زیستن یعنی رنج بردن، زنده ماندن یعنی یافتن معنا در رنج.