نوروپاتی محیطی چیست؟

نوروپاتی محیطی، در نتیجه آسیب به اعصاب واقع در خارج از مغز و نخاع و به عبارت دیگر آسیب اعصاب محیطی ایجاد می‌شود. این آسیب اغلب باعث ضعف، بی حسی و درد، معمولاً در دست‌ها و پاها می‌شود. همچنین می‌تواند سایر نواحی و عملکردهای بدن از جمله هضم، ادرار و گردش خون را نیز تحت تاثیر قرار دهد.

سیستم عصبی محیطی اطلاعاتی را از مغز و نخاع (سیستم عصبی مرکزی) به بقیه بدن ارسال می‌کند. اعصاب محیطی اطلاعات حسی را نیز به سیستم عصبی مرکزی می‌فرستند.

نوروپاتی محیطی می‌تواند ناشی از آسیب‌های تروماتیک، عفونت‌ها، مشکلات متابولیک، علل ارثی و قرار گرفتن در معرض سموم باشد. یکی از شایع‌ترین علل آن دیابت است.

افراد مبتلا به نوروپاتی محیطی معمولاً درد را به صورت ضربه زدن، سوزش یا گزگز توصیف می‌کنند. در بسیاری از موارد، علائم بهبود می‌یابند، به خصوص اگر ناشی از یک بیماری قابل درمان باشند. برخی داروها نیز می‌توانند درد نوروپاتی محیطی را کاهش دهند.

علائم نوروپاتی محیطی

هر عصب در سیستم عصبی محیطی عملکرد خاصی دارد، بنابراین علائم به نوع اعصاب تحت تأثیر بستگی دارند. اعصاب به دسته‌های زیر تقسیم می‌شوند:

• اعصاب حسی که حس‌هایی مانند دما، درد، لرزش یا لمس را از پوست دریافت می‌کنند.
• اعصاب حرکتی که حرکت عضلات را کنترل می‌کنند.
• اعصاب خودمختار که عملکردهایی مانند فشار خون، تعریق، ضربان قلب، هضم و عملکرد مثانه را کنترل می‌کنند.

علائم و نشانه‌های نوروپاتی محیطی ممکن است شامل موارد زیر باشند:

• شروع تدریجی بی حسی یا سوزن سوزن شدن در پاها یا دست‌ها، که می‌تواند به سمت بالا به پاها و بازوها گسترش یابد.
• درد تند، کوبنده، ضربان دار یا سوزشی
• حساسیت شدید به لمس
• درد در حین فعالیت‌هایی که نباید باعث درد شوند، مانند درد در پاها هنگام وزنه زدن یا زمانی که زیر پتو هستند
• عدم هماهنگی در راه رفتن و افتادن و سقوط
• ضعف عضلانی
• احساس می‌کنید که دستکش یا جوراب پوشیده‌اید در حالی که نپوشیده‌اید
• فلج، اگر اعصاب حرکتی تحت تأثیر قرار گیرند

اگر اعصاب اتونوم تحت تأثیر قرار گیرند، علائم و نشانه‌ها ممکن است شامل موارد زیر باشند:

• عدم تحمل گرما
• تعریق بیش از حد یا عدم توانایی در عرق کردن
• مشکلات روده، مثانه یا گوارشی
• افت فشار خون که باعث سرگیجه یا سبکی سر می‌شود

نوروپاتی محیطی می‌تواند یک عصب (مونو نوروپاتی)، دو یا چند عصب در نواحی مختلف (مونونوروپاتی چندگانه) یا بسیاری از اعصاب (پلی نوروپاتی) را تحت تاثیر قرار دهد.
سندرم تونل کارپال نمونه‌ای از مونو نوروپاتی است. اکثر افراد مبتلا به نوروپاتی محیطی، پلی نوروپاتی دارند.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنید؟

اگر متوجه سوزن سوزن شدن، ضعف یا درد غیرمعمول در دست‌ها یا پاهای خود شدید، به پزشک مراجعه کنید. تشخیص و درمان زودهنگام بهترین شانس را برای کنترل علائم و جلوگیری از آسیب بیشتر به اعصاب محیطی ارائه می‌دهد.

علل نوروپاتی محیطی

نوروپاتی محیطی آسیب عصبی ناشی از تعدادی شرایط مختلف است. بیماری‌هایی که می‌توانند باعث نوروپاتی محیطی شوند، عبارت‌اند از:

• دیابت
  که شایع ترین علت نوروپاتی است. در میان افراد مبتلا به دیابت، بیش از نیمی از آنها دچار نوعی نوروپاتی خواهند شد.
• بیماری‌های خود ایمنی
  اینها عبارت‌اند از سندرم شوگرن، لوپوس، آرتریت روماتوئید، سندرم گیلن باره، پلی نوروپاتی دمیلینه کننده التهابی مزمن و واسکولیت‌ها.
• عفونت‌ها
  شامل برخی عفونت‌های ویروسی یا باکتریایی، از جمله بیماری لایم، زونا، ویروس اپشتین بار، هپاتیت B و C، جذام، دیفتری و HIV.
• اختلالات ارثی
  اختلالاتی مانند بیماری شارکو ماری توث از انواع ارثی نوروپاتی هستند.
• تومورها
  تومورهای سرطانی (بدخیم) و غیر سرطانی (خوش خیم)، می‌توانند روی اعصاب ایجاد شوند یا بر روی اعصاب فشار بیاورند.
  همچنین، پلی نوروپاتی می‌تواند در نتیجه برخی سرطان‌های مرتبط با پاسخ ایمنی بدن ایجاد شود. اینها نوعی اختلال دژنراتیو به نام سندرم پارانئوپلاستیک هستند.
• اختلالات مغز استخوان
  اینها شامل پروتئین غیر طبیعی در خون (گاموپاتی‌های مونوکلونال)، نوعی سرطان استخوان (میلوما)، لنفوم و بیماری نادر آمیلوئیدوز است.
• بیماری‌های دیگر
  اینها عبارت‌اند از بیماری کلیوی، بیماری کبدی، اختلالات بافت همبند و کم کاری تیروئید.

سایر علل نوروپاتی عبارت‌اند از:

• اعتیاد به الکل
  که می‌تواند منجر به کمبود برخی ویتامین‌ها و در نتیجه نوروپاتی شود.
• قرار گرفتن در معرض سموم
  مواد سمی شامل مواد شیمیایی صنعتی و فلزات سنگین مانند سرب و جیوه است.
• داروها
  برخی داروها، به ویژه آنهایی که برای درمان سرطان (شیمی درمانی) استفاده می‌شوند، می‌توانند باعث نوروپاتی محیطی شوند.
• آسیب یا فشار روی عصب
  صدمات، مانند تصادفات ناشی از وسایل نقلیه موتوری، سقوط و افتادن یا آسیب‌های ورزشی، می‌تواند اعصاب محیطی را از بین ببرد یا به آنها آسیب برساند. فشار عصبی می‌تواند ناشی از گچ گرفتن یا استفاده از عصا یا تکرار حرکتی مانند تایپ کردن چند بار باشد.
• کمبود ویتامین
  ویتامین‌های B، از جمله B1، B6 و B12 و ویتامین E و نیاسین برای سلامت اعصاب بسیار مهم هستند.
• ایدیوپاتیک
  در تعدادی از موارد، پزشکان هنوز نتوانسته‌اند هیچ علتی را برای نوروپاتی شناسایی کنند.

عوامل خطر ابتلا به نوروپاتی محیطی

عوامل خطر نوروپاتی محیطی عبارت‌اند از:

1. دیابت به خصوص اگر سطح قند شما به خوبی کنترل نشده باشد
2. سوء استفاده از الکل
3. کمبود برخی ویتامین‌ها، به ویژه ویتامین‌های گروه B
4. عفونت‌هایی مانند بیماری لایم، زونا، ویروس اپشتین بار، هپاتیت B و C و HIV
5. ابتلا به بیماری‌های خود ایمنی مانند آرتریت روماتوئید و لوپوس که در آن سیستم ایمنی بدن به بافت‌های خود حمله می‌کند.
6. اختلالات کلیه، کبد یا تیروئید
7. قرار گرفتن در معرض سموم
8. انجام زیاد حرکات تکراری، مانند حرکاتی که برای کارهای خاص انجام می‌شود مثل تایپ کردن
9. سابقه خانوادگی نوروپاتی

عوارض ابتلا به نوروپاتی محیطی

عوارض نوروپاتی محیطی می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• سوختگی و آسیب های پوستی
  ممکن است تغییرات دما یا درد را در قسمت‌هایی از بدن که بی‌حس هستند، احساس نکنید.
• عفونت
  پاها و سایر نواحی فاقد حس ممکن است بدون اطلاع شما آسیب ببینند. این نواحی را به طور مرتب بررسی کنید و جراحات جزئی را قبل از عفونی شدن درمان کنید، به خصوص اگر دیابت دارید. پای دیابتی نمونه‌ای از این اتفاق است.
• سقوط
  ضعف و از دست دادن حس ممکن است با عدم تعادل و افتادن و آسیب‌های در نتیجه آن همراه باشد.

جلوگیری از ابتلا به نوروپاتی محیطی

مهم‌ترین راه برای پیشگیری از این بیماری، انتخاب سبک زندگی سالم و مدیریت بیماری‌هایی است که شما را در معرض خطر این بیماری قرار می‌دهند، مانند دیابت، الکلیسم یا آرتریت روماتوئید.

عاداتی که به شما در حمایت از سلامت اعصاب کمک می‌کنند، عبارت‌اند از:

1. رژیم غذایی غنی از سبزیجات و پروتئین حیوانی که از حیوان تغذیه شده با علف تهیه شده باشد.
   با خوردن گوشت، ماهی، تخم مرغ و مخمرهای تغذیه‌ای، از کمبود ویتامین B12 جلوگیری کنید.
   اگر گیاهخوار یا خام گیاهخوار (ویگن) هستید، در معرض بیشتر کمبود این ویتامین‌ها هستید.
2. به طور منظم ورزش کنید.
   با تأیید پزشک، سعی کنید حداقل 30 دقیقه تا یک ساعت ورزش کنید، حداقل سه بار در هفته.
3. از عواملی که ممکن است باعث آسیب عصبی شوند، از جمله حرکات تکراری، موقعیت‌هایی که به اعصاب فشار می‌آورند، قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی سمی، سیگار کشیدن و زیاده روی در مصرف الکل، اجتناب کنید.

تشخیص نوروپاتی محیطی

علائم و قسمت‌های بدن تحت تأثیر نوروپاتی محیطی بسیار متنوع است که تشخیص آن ممکن است دشوار باشد. اگر پزشک شما مشکوک به آسیب عصبی باشد، یک تاریخچه پزشکی گسترده می‌گیرد و تعدادی آزمایش عصبی برای تعیین محل و میزان آسیب عصبی شما انجام می‌دهد. اینها ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• آزمایشات خون
• آزمایش مایع نخاعی
• تست‌های قدرت عضلانی
• تست‌های توانایی تشخیص ارتعاشات

بسته به اینکه آزمایش‌های اولیه چه چیزی را نشان می‌دهند، پزشک شما ممکن است بخواهد اسکن عمیق‌تر و سایر آزمایش‌ها را برای مشاهده بهتر آسیب عصبی شما انجام دهد. این تست‌ها عبارت‌اند از:

• سی تی اسکن
• اسکن ام‌آرآی
• الکترومیوگرافی (EMG) و مطالعات هدایت عصبی
• بیوپسی اعصاب و پوست

درمان نوروپاتی محیطی

متاسفانه در پزشکی مدرن، درمان‌ها اغلب بر اساس مدیریت علایم هستند و نه درمان ریشه بیماری. شما می‌توانید با استفاده از داروهای معمول، درد خود را موقتا تسکین دهید. تزریق و چسب لیدوکائین ممکن است در موارد دیگر به کاهش درد کمک کند.

در مواقع دیگر، ممکن است برای شما داروهای دیگری تجویز کنند مانند مکسیلتین، داروهای ضد تشنج مانند گاباپنتین، فنی توئین و کاربامازپین؛ و برخی از داروهای ضد افسردگی، از جمله داروهای سه حلقه‌ای مانند آمی تریپتیلین.

در موارد شدید نیز می‌توان از جراحی برای از بین بردن اعصاب یا ترمیم آسیب‌هایی که باعث درد و علائم نوروپاتیک می‌شوند، استفاده کرد.

شما باید به توصیه‌های پزشک خود توجه کرده و علاوه بر آن می‌توانید ریشه مشکل را نیز حل کنند.

همانطور که گفته شد، دلیل اصلی نوروپاتی محیطی سطح بالای قند  خون است. شکر برای بدن سمی است و باعث عارضه‌ای به نام میکروواسکولار می‌شود که یکی از علایم آن نوروپاتی محیطی است.

علت مهم دیگر نیز کمبود ویتامین B12 و B1 است که باعث اتصال کوتاه جریان الکتریکی و شروع مشکلات عصبی می‌شود.

بنابراین راه حل رفع نوروپاتی محیطی عبارت‌اند از:

1. برطرف کردن مقاومت به انسولین با انجام رژیم کم کربوهیدرات سالم و روزه داری متناوب
2. شروع مصرف ویتامین‌های B12 و B1 به شکل محلول در چربی و مخمرهای تغذیه‌ای