نارکولپسی: علل، علائم و روش‌های درمانی
نارکولپسی یک اختلال خواب است که فرآیندهای طبیعی خواب و بیداری را مختل می‌کند. افراد مبتلا به نارکولپسی معمولاً با خواب‌آلودگی شدید و غیرقابل کنترل در طول روز مواجه هستند که می‌تواند مشکلات زیادی در زندگی روزمره ایجاد کند. در این مقاله، به بررسی علل، علائم و درمان‌های نارکولپسی پرداخته می‌شود.
چرخه خواب و اختلالات در نارکولپسی
خواب طبیعی در طی مراحل مختلف از جمله خواب حرکت سریع چشم (REM) پیش می‌رود. در افراد مبتلا به نارکولپسی، تغییراتی در مغز موجب اختلال در مراحل مختلف خواب می‌شود. در این افراد، خواب REM معمولاً در عرض چند دقیقه پس از خوابیدن آغاز می‌شود که این به شدت از الگوی طبیعی خواب که معمولاً حدود یک ساعت طول می‌کشد، متفاوت است. این ناتوانی در تنظیم صحیح چرخه خواب می‌تواند منجر به مشکلات قابل توجهی در طول روز، از جمله خواب‌آلودگی بیش از حد، شود.
انواع نارکولپسی
نارکولپسی به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود:
- نارکولپسی نوع 1 (NT1):
این نوع از نارکولپسی با علائم خاصی از جمله “کاتاپلکسی” (از دست دادن ناگهانی تون عضلانی) همراه است. در این نوع، سطح هیپوکرتین-1 یا اورکسین در خون پایین است که باعث اختلال در تنظیم بیداری می‌شود. - نارکولپسی نوع 2 (NT2):
افراد مبتلا به NT2 علائم مشابهی با NT1 دارند، اما کاتاپلکسی یا کاهش سطح هیپوکرتین-1 در آن‌ها مشاهده نمی‌شود. این نوع نارکولپسی معمولاً تشخیص دشواری دارد زیرا علائم آن مشابه سایر اختلالات خواب است.
شیوع نارکولپسی
نارکولپسی به‌طور نسبی نادر است و شیوع آن در مورد NT1 حدود 20 تا 67 نفر از هر 100000 نفر است. این بیماری تقریباً در مردان و زنان به یک اندازه مشاهده می‌شود و می‌تواند در هر سنی بروز کند. آغاز نارکولپسی معمولاً در سنین 15 سالگی و دوباره در حدود 35 سالگی اتفاق می‌افتد. به‌دلیل تشخیص دیرهنگام، شیوع نارکولپسی در برخی تخمین‌ها ممکن است تا 180 نفر در هر 100000 نفر نیز برسد.
علائم نارکولپسی
علائم اصلی نارکولپسی شامل:
- خواب‌آلودگی شدید در طول روز (EDS): این علائم به‌ویژه در موقعیت‌های یکنواخت مانند کلاس‌ها یا جلسات کاری تشدید می‌شود و ممکن است به حملات خواب ناگهانی منجر شود.
- رفتارهای خودکار و غیر ارادی: این رفتارها شامل انجام کارهایی مانند نوشتن یا صحبت کردن بدون آگاهی از آنچه انجام می‌شود، در حالی که فرد از خواب عمیق برخاسته است.
- اختلالات خواب شبانه: افراد مبتلا به نارکولپسی معمولاً خواب شبانه تکه‌تکه دارند و ممکن است چندین بار در طول شب بیدار شوند.
- فلج خواب: به‌طور معمول، افراد مبتلا به نارکولپسی بیشتر از سایر افراد دچار فلج خواب می‌شوند که به احساس ناتوانی در حرکت هنگام به خواب رفتن یا بیدار شدن اطلاق می‌شود.
- توهمات مرتبط با خواب: این توهمات می‌توانند هنگام به خواب رفتن توهمات هیپناگوژیک) یا بیدار شدن (توهمات هیپنوپومپیک) اتفاق بیفتند و ممکن است با فلج خواب همراه باشند.
- کاتاپلکسی
کاتاپلکسی از دست دادن ناگهانی کنترل عضلات است که تنها در افراد مبتلا به نارکولپسی نوع 1 (NT1) رخ می‌دهد. این حملات معمولاً در پاسخ به احساسات شدید مانند خنده، هیجان یا استرس اتفاق می‌افتند. کاتاپلکسی می‌تواند تمام بدن را درگیر کند، اما در برخی موارد فقط نواحی خاصی از بدن مانند صورت تحت تأثیر قرار می‌گیرند. مدت زمان حملات کاتاپلکسی ممکن است از چند ثانیه تا چند دقیقه باشد و شدت آن در افراد مختلف متفاوت است. برخی از افراد تنها چند بار در سال اپیزودهای کاتاپلکسی را تجربه می‌کنند، در حالی که برخی دیگر ممکن است دوازده یا بیشتر از این حملات در روز داشته باشند.
اگرچه کاتاپلکسی یکی از علائم اصلی نارکولپسی نوع 1 است، اما تمامی افراد مبتلا به نارکولپسی ادرار شدید در طول روز (EDS) دارند، اما کمتر از یک چهارم آن‌ها تمام علائم را به طور همزمان تجربه می‌کنند. همچنین، ممکن است کاتاپلکسی پس از مدت‌ها از شروع علائم EDS آغاز شود.
مقاله مرتبط: فلج خواب یا بختک چیست؟
آیا علائم نارکولپسی در کودکان متفاوت است؟
در کودکان، خواب‌آلودگی مفرط در طول روز (EDS) معمولاً به صورت بی‌قراری یا تحریک‌پذیری بروز می‌کند که ممکن است به عنوان مشکل رفتاری تعبیر شود. در شب، کودکان مبتلا به نارکولپسی ممکن است خواب عمیق‌تری داشته باشند و حرکات بدن فعال‌تری را در طول خواب نشان دهند.
کاتاپلکسی در کودکان اغلب خفیف‌تر است، اگرچه در 80٪ از موارد مشاهده می‌شود. در کودکان، معمولاً صورت درگیر می‌شود و این می‌تواند به اشتباه به‌عنوان تیک صورت تشخیص داده شود. با گذشت زمان، علائم کاتاپلکسی در کودکان به شکل سنتی‌تر خود تبدیل می‌شود.
عوارض نارکولپسی چیست؟
افراد مبتلا به نارکولپسی بیشتر در معرض مشکلات قلبی‌عروقی مانند فشار خون بالا و مشکلات روان‌شناختی مانند افسردگی، اضطراب و اختلال کمبود توجه/بیش‌فعالی (ADHD) قرار دارند.
تصادفات رانندگی یک نگرانی مهم است؛ خواب‌آلودگی، حملات خواب و کاتاپلکسی می‌توانند هنگام رانندگی یا در شرایطی که ایمنی اهمیت زیادی دارد، تهدیدی جدی ایجاد کنند. تحقیقات نشان داده‌اند که افراد مبتلا به نارکولپسی سه تا چهار برابر بیشتر از افراد عادی در معرض تصادفات رانندگی هستند.
نارکولپسی همچنین می‌تواند در مدرسه و محیط کاری اختلال ایجاد کند. خواب‌آلودگی و اختلال در توجه می‌تواند به عملکرد فرد آسیب بزند و در برخی موارد به‌ویژه در کودکان به اشتباه به‌عنوان مشکلات رفتاری تعبیر شود. بسیاری از افراد مبتلا به نارکولپسی احساس انگ ناشی از بیماری را تجربه می‌کنند که می‌تواند به انزوای اجتماعی منجر شود. بدون حمایت مناسب، این احساس ممکن است به اختلالات سلامت روان کمک کرده و تأثیرات منفی بر مدرسه، کار و روابط فردی بگذارد.
چه چیزی باعث نارکولپسی می‌شود؟
تحقیقات برای کشف علت‌های دقیق نارکولپسی در حال انجام است، ولی هنوز دلایل اصلی این اختلال به‌طور کامل شفاف نشده است.
نارکولپسی نوع 1 (NT1)
نارکولپسی نوع 1 (NT1) به‌دلیل از دست دادن نورون‌های مغزی که مسئول تولید هیپوکرتین (یک ماده شیمیایی که به تنظیم بیداری و خواب کمک می‌کند) است، شناخته می‌شود. افراد مبتلا به NT1 معمولاً کاهش شدید (۹۰٪ یا بیشتر) در تعداد نورون‌های تولیدکننده هیپوکرتین دارند.
یک فرضیه در مورد علت NT1 این است که ممکن است ناشی از یک پاسخ خود ایمنی در افراد مستعد ژنتیکی باشد، که در آن سیستم ایمنی به‌طور غیرعادی به نورون‌های تولیدکننده هیپوکرتین حمله می‌کند. با این حال، این پاسخ خود ایمنی همیشه مشاهده نمی‌شود، که نشان می‌دهد ممکن است عوامل دیگری نیز در بروز آن نقش داشته باشند.
مطالعات نشان داده‌اند که تقریباً ۹۸٪ از افراد مبتلا به NT1 یک تنوع ژنی خاص به نام DQB10602 را دارند. این تنوع ژنی ممکن است باعث شود برخی افراد بیشتر مستعد ابتلا به NT1 باشند، هرچند هنوز به‌طور قطعی ثابت نشده است.
با وجود پیشرفت‌هایی که در درک NT1 ایجاد شده، بسیاری از موارد فردی هنوز دلیل واضح و مستقیمی ندارند. افرادی که سابقه خانوادگی NT1 دارند، شانس کمی بالاتر (حدود 1-2٪) برای ابتلا به این بیماری دارند.
نارکولپسی نوع 2 (NT2)
نارکولپسی نوع 2 (NT2) هنوز موضوعی با درک محدود در مورد عوامل خطر و بیولوژی آن است. برخی کارشناسان بر این باورند که NT2 ممکن است شکل خفیف‌تری از نارکولپسی باشد که در آن نورون‌های تولیدکننده هیپوکرتین کمتر از دست رفته‌اند. همچنین ممکن است NT2 به‌عنوان پیش‌ساز NT1 عمل کند، اگرچه تنها حدود ۱۰٪ از افرادی که ابتدا به NT2 مبتلا می‌شوند، به کاتاپلکسی مبتلا می‌شوند که معمولاً با NT1 مرتبط است.
NT2 ممکن است پس از یک عفونت ویروسی رخ دهد، اما در اکثر موارد علت خاص آن هنوز ناشناخته است. مشابه NT1، NT2 می‌تواند با سایر شرایط پزشکی مانند ضربه به سر و بیماری‌های عصبی مانند مولتیپل اسکلروزیس ارتباط داشته باشد.
تشخیص نارکولپسی چگونه است؟
تشخیص نارکولپسی یک فرآیند پیچیده است که نیاز به معاینه دقیق توسط یک متخصص دارد. برای انجام تشخیص صحیح، پزشک باید علائم بیمار و تاریخچه پزشکی او را به دقت بررسی کند.
برای ارزیابی دقیق معماری خواب فرد، از آزمایش پلی‌سومنوگرافی (PSG) استفاده می‌شود. این آزمایش فعالیت مغز و بدن را در طول شب بررسی می‌کند. علاوه بر این، آزمایش تأخیر خواب چندگانه (MSLT) برای ارزیابی میزان خواب‌آلودگی و مدت زمان لازم برای شروع خواب REM انجام می‌شود.
در موارد خاص، ممکن است پزشک تصمیم بگیرد که با استفاده از پونکسیون کمری مایع مغزی نخاعی (CSF) را استخراج کرده و میزان هیپوکرتین را بررسی کند. در صورت کاهش سطح هیپوکرتین، تشخیص نارکولپسی نوع 1 تأیید می‌شود.
درمان نارکولپسی چیست؟
برای نارکولپسی هیچ درمان قطعی وجود ندارد، اما هدف اصلی درمان، بهبود علائم، کاهش خطرات و افزایش کیفیت زندگی افراد مبتلا است.
درمان معمولاً ترکیبی از داروهای مختلف و تغییرات رفتاری است. داروهایی مانند مودافینیل، آرمودافینیل، متیل فنیدات، و سدیم اکسیبات برای کاهش خواب‌آلودگی روزانه و حملات کاتاپلکسی استفاده می‌شوند. برای کودکان مبتلا به نارکولپسی، دقت در انتخاب داروها و دوزهای دارویی ضروری است.
منابع برای مطالعه‌ی بیشتر
- Narcolepsy: Clinical and Epidemiologic Updates
- Narcolepsy” / Mayoclinic
- Narcolepsy: Diagnosis and management
- Diagnosing Narcolepsy / narcolepsylink
- What is narcolepsy? / NIH
- Testing for Narcolepsy / Harvard Medical School
سلب مسئولیت:این مقاله فقط برای اهداف عمومی است و نباید برای خود تشخیصی استفاده شود و جایگزینی برای معاینه پزشکی، درمان، تشخیص و تجویز پزشکی نیست. قبل از مشورت با پزشک و دریافت معاینه، تشخیص و توصیه پزشکی، نباید هیچ تغییری در رژیم غذایی خود ایجاد کنید. در مورد هر گونه سؤالی که ممکن است در مورد یک وضعیت پزشکی داشته باشید، همیشه از پزشک خود مشاوره بگیرید.
دیدگاهتان را بنویسید