ریتم شبانه روزی و یا ریتم سیرکادین چیست؟

عناوین

ریتم شبانه‌روزی یا ریتم سیرکادین (Circadian Rhythm)، به تغییرات فیزیکی، ذهنی و رفتاری گفته می‌شود که در چرخه‌ای ۲۴ ساعته رخ می‌دهند. این فرآیندهای طبیعی در درجه اول به نور و تاریکی پاسخ می‌دهند و بر بیشتر موجودات زنده، از جمله حیوانات، گیاهان و میکروب‌ها تأثیر می‌گذارند.

کرونوبیولوژی، علم مطالعه‌ی این ریتم‌هاست. یکی از نمونه‌های شناخته‌شده ریتم شبانه‌روزی، خوابیدن در شب و بیدار بودن در روز است.

ساعت بیولوژیکی (Biological Clock) چیست؟

ساعت‌های بیولوژیکی، دستگاه‌های زمان‌بندی طبیعی هستند که چرخه‌ی ریتم‌های شبانه‌روزی را تنظیم می‌کنند. این ساعت‌ها از مولکول‌های خاصی (پروتئین‌ها) تشکیل شده‌اند که با سلول‌های سراسر بدن تعامل دارند. تقریباً هر بافت و اندامی در بدن دارای ساعت بیولوژیکی است. محققان ژن‌های مشابهی را در انسان‌ها، مگس‌های میوه، موش‌ها، گیاهان، قارچ‌ها و دیگر موجودات شناسایی کرده‌اند که در تنظیم ساعت بیولوژیکی نقش دارند.

ساعت اصلی (Master Clock) چیست؟

ساعت اصلی که مسئول هماهنگی تمام ساعت‌های بیولوژیکی بدن است، در مغز قرار دارد.

در انسان‌ها و سایر جانوران مهره‌دار، این ساعت اصلی شامل گروهی از حدود ۲۰۰۰۰ نورون است که ساختاری به نام هسته سوپراکیاسماتیک (SCN) را تشکیل می‌دهند. SCN در بخشی از مغز به نام هیپوتالاموس قرار دارد و ورودی‌های مستقیم از چشم دریافت می‌کند.

چگونه بدن ریتم شبانه‌روزی خود را می‌سازد و حفظ می‌کند؟

عوامل طبیعی در بدن، مانند ژن‌های خاص، ریتم شبانه‌روزی را تولید و حفظ می‌کنند. در انسان‌ها، برخی از مهم‌ترین ژن‌های درگیر، Period و Cryptochrome هستند که پروتئین‌هایی تولید می‌کنند که در شب در سلول‌ها تجمع کرده و در طول روز کاهش می‌یابند. مطالعات روی مگس‌های میوه نشان داده که این پروتئین‌ها به تنظیم احساس بیداری و خواب‌آلودگی کمک می‌کنند.

علاوه بر عوامل ژنتیکی، سیگنال‌های محیطی مانند نور نیز بر ریتم شبانه‌روزی تأثیر می‌گذارند. برای مثال، نور می‌تواند با تغییر زمان روشن و خاموش شدن ژن‌های Period و Cryptochrome، ساعت داخلی بدن را تنظیم کند.

ریتم شبانه‌روزی چگونه بر سلامتی تأثیر می‌گذارد؟

ریتم شبانه روزی می‌تواند بر عملکردهای مهم بدن تأثیر بگذارد، از جمله:

ترشح هورمون‌های مختلف
عادات غذایی و هضم غذا
دمای بدن

بیشتر مردم تأثیر ریتم شبانه‌روزی بر الگوی خواب خود را تجربه می‌کنند. SCN تولید ملاتونین، هورمونی که باعث خواب‌آلودگی می‌شود، را کنترل می‌کند. نور ورودی از چشم به مغز منتقل می‌شود و وقتی نور کمتری وجود دارد، مثلاً در شب، SCN به مغز می‌گوید ملاتونین بیشتری تولید کند تا فرد خواب‌آلود شود.

چه عواملی می‌توانند ریتم شبانه‌روزی را تغییر دهند؟

تغییرات در بدن و عوامل محیطی می‌توانند ریتم شبانه‌روزی و چرخه طبیعی نور تا تاریکی را مختل کنند. برای مثال:

جهش یا تغییرات ژنتیکی می‌توانند بر ساعت بیولوژیکی تأثیر بگذارند.
جت‌لگ یا تغییر شیفت‌های کاری می‌توانند چرخه نور و تاریکی بدن را تغییر دهند.
استفاده از دستگاه‌های الکترونیکی در شب می‌تواند ساعت بیولوژیکی را دچار اختلال کند.

این تغییرات ممکن است به اختلالات خواب منجر شده و خطر بروز بیماری‌های مزمن مانند چاقی، دیابت، افسردگی، اختلال دوقطبی و اختلال عاطفی فصلی را افزایش دهند.

سلب مسئولیت:این مقاله فقط برای اهداف عمومی است و نباید برای خود تشخیصی استفاده شود و جایگزینی برای معاینه پزشکی، درمان، تشخیص و تجویز پزشکی نیست. قبل از مشورت با پزشک و دریافت معاینه، تشخیص و توصیه پزشکی، نباید هیچ تغییری در رژیم غذایی خود ایجاد کنید. در مورد هر گونه سؤالی که ممکن است در مورد یک وضعیت پزشکی داشته باشید، همیشه از پزشک خود مشاوره بگیرید.