طرحواره آسیب پذیری در برابر ضرر و بیماری چیست و چطور آن را درمان کنیم؟

آیا اغلب نگران این هستید که اتفاق وحشتناکی بیفتد؟ شاید فکر می‌کنید که اگر کمی احساس ناخوشی کنید، ممکن است به یک بیماری لاعلاج مبتلا شوید؟ یا شاید فکر می‌کنید دنیا ناامن است و می‌ترسید کسی به شما یا خانواده‌تان صدمه بزند؟ اگر چنین است، ممکن است طرحواره آسیب پذیری نسبت به ضرر و بیماری داشته باشید.

برای پاسخ به هر سوالی که ممکن است در مورد این طرحواره داشته باشید، این مقاله پاسخ‌های لازم را پوشش می‌دهد.

طرحواره آسیب پذیری در برابر ضرر و بیماری چیست؟

طرحواره آسیب پذیری در برابر آسیب و بیماری یکی از 18 طرحواره ناسازگار اولیه (EMS) است. در مقایسه با سایرین، افراد دارای طرحواره آسیب‌پذیری به ضرر و بیماری این باور را دارند که اتفاق وحشتناکی قرار است رخ دهد و نمی‌توانند از آن جلوگیری کنند، از آن اجتناب کنند یا با اثرات بعدی آن کنار بیایند. با توجه به این باورها، فردی با این طرحواره در ترس دائمی زندگی می‌کند.

ترس‌های مرتبط با طرحواره آسیب پذیری در برابر ضرر و بیماری را می‌توان به سه دسته تقسیم کرد:

1. ترس‌های پزشکی
   (به عنوان مثال ترس از حملات قلبی، سرطان، ایدز و غیره)
2. ترس‌های عاطفی
   (به عنوان مثال تجربه کردن حملات پانیک، بستری شدن برای کمک روانپزشکی، ترس از دست دادن عقل و غیره)
3. ترس‌های خارجی
   (به عنوان مثال ترس از بلایای طبیعی، سقوط هواپیما، قربانی جنایت شدن و غیره)

مقاله مرتبط: تله‌ها و طرحواره‌ها و راه کمک گرفتن از آنها برای زندگی بهتر

در اینجا چند نکته کلیدی در مورد طرحواره آسیب پذیری در برابر آسیب یا بیماری وجود دارد:

چه چیزی باعث ایجاد طرحواره آسیب پذیری به ضرر و بیماری می‌شود؟

به طور معمول، طرحواره آسیب‌پذیری به ضرر و بیماری زمانی به وجود می‌آید که مراقبان بیش از حد از کودک خود محافظت کنند و نگران امنیت فرزندشان باشند. این مراقبان ممکن است مکرراً با استفاده از زبان اغراق آمیز به فرزند خود در مورد خطر هشدار دهند. برای مثال، اگر کودکی در مسیری یخی بازی می‌کند، به جای هشدار دادن «ممکن است بیفتی و به خودت آسیب بزنی»، این مراقبان ممکن است بگویند «با سر میفتی و می‌میری». این نوع رفتار می‌تواند کودک را به این باور برساند که دنیا مکان خطرناکی است و باید همیشه مراقب و هوشیار باشند. چنین مراقبانی ممکن است به دلیل بیماری روانی، تجربیات گذشته یا طرحواره‌های ناسازگار خودشان چنین رفتاری کنند.

از طرف دیگر، این طرحواره ممکن است در صورتی که کودک تجربه تروماتیک و آسیب زا را تجربه کرده باشد نیز، ایجاد شود. آنها ممکن است مرگ یکی از عزیزان خود را تجربه کرده باشند، یا ممکن است خود یا یکی از نزدیکانشان آسیب جدی دیده باشند یا به بیماری جدی مبتلا شده باشند. برای فرونشاندن ضربه این تجربه‌ی آسیب زا، مراقبان ممکن است بیش از حد محافظه کار شوند و درگیر زندگی کودک خود شوند، شاید وظایفی را که فرزندشان قادر به انجام آنها به طور مستقل باشند، انجام دهند. این، همراه با خود تروما، این باور را در کودک تقویت می‌کند که دنیا خطرناک است و نمی‌تواند با پیامدهای بعدی هر تهدیدی که تجربه می‌کند، مقابله کند.

باورهای اصلی در افراد دارای طرحواره آسیب پذیری در برابر آسیب یا بیماری چیست؟

افراد دارای طرحواره آسیب پذیری در برابر آسیب یا بیماری اغلب دارای باورهای اصلی مانند “من شکننده هستم”، “همیشه اتفاقات بد برای من می‌افتد” یا “من نمی‌توانم به بدنم اعتماد کنم” دارند. این باورها به تشدید احساس آسیب‌پذیری و هوشیاری دائمی نسبت به تهدیدات یا خطرات بالقوه کمک می‌کنند.

نشانه‌های طرحواره آسیب‌پذیری به ضرر و بیماری

همه ما گهگاه نگران احتمال اشتباه در زندگی هستیم. با این حال، نگرانی افراد دارای طرحواره آسیب‌پذیری به ضرر و زیان شدیدتر و ثابت است.

قبل از اینکه نشانه‌های طرحواره آسیب‌پذیری مورد بحث قرار گیرد، باید توجه داشت که این طرحواره بر اساس سطوح نامتناسب ترس در رابطه با یک تهدید قریب‌الوقوع علیرغم اینکه از نظر عینی ایمن است، می‌باشد. اگر به شما تشخیص پزشکی یا روانپزشکی داده شده است، یا اگر در حال حاضر با سوء استفاده، درگیری یا مسائل محیطی درگیر هستید، ترس و عدم اطمینان در مورد آینده یک پاسخ طبیعی است.

نشانه‌های طرحواره آسیب پذیری ضرر و بیماری در دوران کودکی و بزرگسالی به شرح زیر است:

طرحواره آسیب پذیری در برابر ضرر و بیماری در دوران کودکی

کودکان دارای طرحواره آسیب پذیری در برابر ضرر و بیماری به طور نامتناسبی نگران اتفاقات بدی هستند که ممکن است رخ دهند. احساسات آن‌ها اغلب تشدید می‌شود، زیرا بزرگسالان قابل اعتمادی ندارند تا نگرانی‌هایشان را مهار کنند یا زمینه‌سازی کنند. آنها همچنین ممکن است احساس کنند که نیاز دارند تا حد زیادی به دیگران اعتماد کنند، به ویژه برای اطمینان از اینکه اوضاع خوب خواهد شد. با این حال، از آنجایی که دیگران نگرانی‌های آنها یا شدت نگرانی‌های آنها را درک نمی‌کنند، کودکان مبتلا به این طرحواره ممکن است احساس انزوا کنند. آنها به دلیل ماهیت محتاطانه و نگران کننده خود، ممکن است با قلدریِ همسالان خود مواجه شوند و این باور آنها را تقویت کند که دنیا مکانی خطرناک است.

طرحواره آسیب پذیری در برابر ضرر و بیماری در دوران بزرگسالی

بزرگسالان با طرحواره آسیب پذیری ضرر و بیماری در تمرکز بر روی کارهای روزانه مشکل دارند. این دشواری به دلیل تمرکز آنها بر تهدیدات ذهنی قریب الوقوع آنها است. علاوه بر این، این تمرکز ممکن است باعث تنش در روابط شود، زیرا دیگران ممکن است نتوانند درک کنند که چرا نگران هستند یا نگرانی آنها چقدر شدید است.

برای چنین بزرگسالانی نیز ممکن است استراحت و تفریح دشوار باشد. به دلیل ترس‌هایشان و در تلاش برای ماندن در منطقه راحتی و امن خود، ممکن است دسترسی خود را به فعالیت‌های آرامش بخش و لذت بخش محدود کنند. این اتفاق باعث می‌شود که عزیزانشان از انجام فعالیت‌های لذت‌بخش با آنها پرهیز کنند.

افرادی که طرحواره آسیب پذیری در برابر ضرر/بیماری دارند، تمایل زیادی به کسب اطمینان خاطر از دیگران دارند. این درخواست اطمینان ممکن است از طرف شرکا یا عزیزان، پزشکان، دیگر متخصصان یا اینترنت باشد. علاوه بر این، پرداختن به نگرانی دائمی و نیاز به اطمینان خاطر ممکن است بر دوش عزیزانِ افراد مبتلا به این طرحواره سنگینی کند.

به دلیل قرار گرفتن در حالت دائمی جنگ یا گریز و ناتوانی در متوقف کردن افکار مارپیچ خود، افراد مبتلا به این طرحواره ممکن است به سختی بخوابند و ممکن است مشکلات سلامتی مرتبط با استرس مزمن داشته باشند. در نتیجه، این افراد ممکن است استرس زیادی را در زندگی روزمره خود احساس کنند. آنها برای دیدن خطر آماده شده‌اند، حتی زمانی که احتمال وقوع یک اتفاق خطرناک، کم است. به همین دلیل، آنها ممکن است راهبردهای مقابله‌ای ناسالم ایجاد کنند. معمولاً ممکن است از موادی مانند الکل یا مواد مخدر استفاده کنند تا با احساس اضطراب و عدم اطمینان کنار بیایند.

الگوهای رابطه در افراد با طرحواره آسیب پذیری در برابر ضرر و بیماری چیست؟

این طرحواره می‌تواند بر روابط فرد تأثیر بگذارد، به ویژه از نظر کسب اطمینان و حمایت از دیگران. آنها ممکن است برای کاهش ترس یا اضطراب خود به دیگران تکیه کنند و ممکن است بیشتر به دنبال روابط با افرادی باشند که آنها را محافظ یا قادر به ایجاد احساس امنیت می‌دانند.

تأثیر بر عملکرد در افراد طرحواره آسیب پذیری در برابر آسیب یا بیماری چیست؟

طرحواره آسیب پذیری در برابر آسیب یا بیماری می‌تواند به طور قابل توجهی بر حوزه‌های مختلف زندگی یک فرد تأثیر بگذارد. ممکن است منجر به رفتارهای اجتنابی، مشارکت محدود در فعالیت‌هایی شود که به عنوان خطرناک تلقی می‌شوند، یا اقدامات احتیاطی بیش از حد پزشکی و ایمنی. همچنین می‌تواند به کاهش کیفیت کلی زندگی کمک کند، زیرا ممکن است افراد توسط ترس‌ها و اضطراب‌های خود محدود شوند.

درمان طرحواره آسیب پذیری در برابر ضرر و زیان

افرادی که طرحواره آسیب پذیری در برابر ضرر و بیماری دارند، معمولاً اضطراب زیادی را تجربه می‌کنند. طرحواره درمانی بر روابط درمانی و تجربیات دوران کودکی به منظور به چالش کشیدن طرحواره‌های ناسازگار تمرکز دارد. از طریق مواجهه درمانی و پرداختن به تجربیات دوران کودکی، می‌توان سطح اضطراب احساس شده در زندگی روزمره این افراد را کاهش داد. در اینجا می‌توانید درباره طرحواره درمانی بیشتر بدانید. توجه به این نکته مهم است که در حالیکه تغییر طرحواره‌های ناسازگار دشوار است، اما با تعهد، ثبات و درمان مناسب، دستیابی به تغییرات مثبت کاملاً امکان پذیر است.

استراتژی‌های تطبیقی

راهبردهای زیر ممکن است به افرادی که در طرحواره آسیب پذیری به ضرر و بیماری هستند کمک کند تا باورهای دشوار خود را مدیریت کنند:

۱. تشخیص دهید که چه زمانی تحریک (triggered) می‌شوید

اگر شما طرحواره آسیب پذیری به ضرر و زیان دارید، ممکن است در مورد یک نوع تهدید قریب الوقوع بیش از سایرین نگران باشید. به عنوان مثال، شاید شما در مورد حملات جنایی نگران هستید، اما نه به این اندازه که در مورد بیمار شدن نگران و مضطرب می‌شوید. مهم است که انواع نگرانی‌های خود را بشناسید، هر چند وقت یکبار آنها را دارید و چه زمانی به علت این نگرانی‌ها، رفتار اجتنابی انجام می‌دهید. هنگامی که این اطلاعات را به دست آورید، در تغییر الگوی افکار و رفتار خود مجهزتر خواهید شد.

۲. ذهن آگاهی (mindfulness) را تمرین کنید

افرادی که دارای طرحواره آسیب پذیری به ضرر و زیان هستند، سطوح بالاتری از اضطراب را تجربه می‌کنند، به ویژه در در مورد آینده. علاوه بر این، آنها ممکن است وضعیت فعلی خود را به بدترین سناریو تبدیل و تفسیر کنند. این می‌تواند آرامش، حضور و تفریح را دشوار کند. تمرین‌های تنفسی، تکنیک‌های آرام‌سازی عضلانی و تمرکز حواس، همگی در کاهش تشدید اضطراب و تمرکز بر زمان حال مفید هستند. آموزش مغزتان برای تمرکز روی زمان حال و رها کردن افکار و احساسات منفی، انجام کارها را حتی زمانی که طرحواره شما فعال می‌شود، آسان‌تر می‌کند.

۳. عینی (objective) باشید

ترس‌هایی که از طرحواره آسیب پذیری در برابر ضرر و بیماری ناشی می‌شوند، ریشه در واقعیت ندارند، حتی اگر ناشی از تجربیات گذشته باشند. بنابراین، توجه به این نکته مهم است که آیا شما تمایل دارید که به بدترین سناریوها بپرید. باید سعی کنید در صورت بروز این افکار آنها را به چالش بکشید. همچنین مهم است که بدانیم سناریوهای بدتر به ندرت اتفاق می‌افتند.

سعی کنید شواهدی پیدا کنید که با ترس‌هایتان مخالف هستند و احتمال وقوع آن‌ها را به طور منطقی بررسی کنید. زمان‌هایی که اتفاقات بد و بدترین سناریوها رخ نداده‌اند، یادداشت کنید و در صورت تحریک مجدد، به آنها مراجعه کنید. برای مثال، اگر ترس از پرواز دارید، می‌توانید دفعات قبلی پروازهای خود را که به درستی پیش رفته‌اند، به خود یادآوری کنید. با زمان و تمرین کافی، می‌توانید خود را آموزش دهید که متوجه شوید این افکار چه زمانی ایجاد می‌شوند و چگونه آنها را تغییر دهید.

۴. حواستان باشد که چه میزان اطمینان می‌خواهید

برای کسانی که طرحواره آسیب پذیری در برابر آسیب/بیماری دارند معمول است که به دنبال اطمینان باشند. این اطمینان ممکن است از طرف شرکا، عزیزان، پزشکان، متخصصان یا اینترنت باشد. در حالیکه اطمینان گاهی اوقات اضطراب را کاهش می‌دهد، اما به ریشه مشکل نمی‌پردازد. بعلاوه، جستجوی اطمینان می‌تواند به سرعت تبدیل به یک عمل وسواسی شود و برای کسانی که از آن‌ها اطمینان می‌خواهید، به بار سنگینی تبدیل شود. هنگامی که نیاز به اطمینان ایجاد می‌شود، سعی کنید نگرانی خود را به چالش بکشید که چقدر واقع بینانه است که این نگرانی شما محقق شود و ذهن آگاهی را برای تمرکز بر زمان حال تمرین کنید. با تکرار این کار، نیاز به بررسی و دریافت اطمینان برطرف خواهد شد.

طرحواره آسیب پذیری در برابر ضرر و زیان همچنین بر میزان اعتماد به نفس ما در مورد مراقبت از خود تأثیر می‌گذارد و نیاز به اطمینان را افزایش می‌دهد. با این حال، مهم است که به یاد داشته باشید که در حالیکه این دیدگاه برای شما به عنوان یک کودک معنی داشت، شما اکنون یک بزرگسال هستید که می‌توانید از خود مراقبت کنید. هر زمان که احساس درماندگی کردید، راه‌هایی را که از قبل برای خود فراهم کرده‌اید و اینکه چگونه می‌توانید از نقاط قوت خود برای حل مشکلات خود استفاده کنید، فهرست کنید.

۵. به دنبال تراپی باشید

اگر شما این طرحواره را دارید، ممکن است اضطراب زیادی داشته باشید. همچنین ممکن است برای ایجاد مرزهای سالم در زندگی خود و شناخت رفتارهای مناسب، نیاز به کمک داشته باشید. یک رابطه درمانی بهترین شرایط برای کشف همه این عوامل است. اما به خاطر داشته باشید که یک طرحواره در طول سالیان متمادی ایجاد می‌شود.

طرحواره درمانی با هدف کمک به افراد مبتلا به طرحواره آسیب پذیری در برابر آسیب یا بیماری، درک متعادل‌تری از خطر ایجاد کرده و توانایی آنها را برای مقابله با عدم قطعیت افزایش می‌دهد. تکنیک‌های درمانی مانند بازسازی شناختی، قرار گرفتن تدریجی در موقعیت‌های ترسناک و توسعه راهبردهای مقابله‌ای مؤثر می‌توانند برای رسیدگی و التیام احساسات زیربنایی آسیب‌پذیری مورد استفاده قرار گیرند.

در حالیکه تراپی لزوما نمی‌تواند شما را “درمان” کند، اما می‌تواند ابزارهای لازم را برای مدیریت افکار و احساسات و داشتن زندگی بهتر در اختیار شما قرار دهد.