تأثیر ترومای دوران کودکی بر سلامت: چگونه تجربه‌های اولیه زندگی بر بدن و ذهن ما حکمرانی می‌کنند

در دهه 1990، محققان مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها (CDC) و Kaiser Permanente به عاملی دست یافتند که تأثیرات عمیقی بر سلامت انسان دارد. این عامل با 7 مورد از 10 علت اصلی مرگ در ایالات متحده مرتبط است و می‌تواند خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی، سرطان ریه و حتی کاهش 20 سال از امید به زندگی را افزایش دهد.

این عامل، که تأثیرات آن در دوزهای بالا می‌تواند رشد مغز، سیستم ایمنی، سیستم‌های هورمونی و حتی عملکرد DNA را مختل کند، هنوز به اندازه کافی در سیستم‌های بهداشتی شناخته شده و مورد غربالگری قرار نگرفته است.

شاید تعجب‌آور باشد که این عامل یک ماده شیمیایی یا آفت‌کش نیست. بلکه مجموعه‌ای از تجربیات دوران کودکی است که تحت عنوان “تجربیات نامطلوب دوران کودکی” یا ACE شناخته می‌شوند. تجربیاتی مانند سوءاستفاده، بی‌توجهی، یا زندگی در کنار والدینی که با چالش‌های روانی یا اعتیاد مواجه هستند، می‌توانند تأثیرات عمیقی بر فیزیولوژی بدن و سلامت روانی افراد در طول زندگی بگذارند.

مطالعات نشان می‌دهند که این نوع تجربیات، فراتر از یک مشکل اجتماعی یا روان‌شناختی هستند و اثراتشان مستقیماً بر سلامت جسمی و روانی افراد نمود پیدا می‌کند. مطالعه ACE، با بررسی ارتباط میان این تجربیات و بیماری‌های مزمن، به درک عمیق‌تری از ریشه‌های بسیاری از مشکلات سلامتی کمک کرده است.

این تحقیقات، که بر پایه مشاهده الگوهای تکرارشونده در سلامت بیماران شکل گرفته‌اند، نشان می‌دهند که برای درک و مدیریت بهتر بیماری‌ها، نیاز به بازنگری در نگاه ما به ریشه‌های آن‌ها وجود دارد. این مطالعه نه‌تنها به روشن‌تر شدن ارتباط میان آسیب‌های کودکی و مشکلات جسمی و روانی پرداخته، بلکه نقطه عطفی در تغییر رویکردهای درمانی بوده است.

مطالعه تجربیات نامطلوب دوران کودکی (The Adverse Childhood Experiences Study)

این مطالعه توسط دکتر وینس فلیتی در Kaiser Permanente و دکتر باب آندا در CDC انجام شد. آنها از 17,500 بزرگسال خواستند تا سابقه مواجهه خود با آنچه که “تجربیات نامطلوب دوران کودکی” (Adverse Childhood Experiences یا ACEs) نامیده می‌شد، شرح دهند.

تجربیات ACE شامل موارد زیر است:

• سوءاستفاده فیزیکی، عاطفی یا جنسی
• بی‌توجهی به نیازهای جسمی یا عاطفی
• داشتن والدینی با بیماری روانی
• وابستگی والدین به مواد مخدر یا الکل
• زندانی بودن یکی از والدین
• جدایی یا طلاق والدین
• تجربه خشونت خانگی

برای هر مورد مثبت، یک امتیاز به نمره ACE فرد اضافه می‌شد.

نتایج مطالعه

پس از جمع‌آوری داده‌ها، پژوهشگران نمرات ACE را با پیامدهای سلامتی مرتبط کردند. آنچه که آنها کشف کردند، شگفت‌انگیز و تأثیرگذار بود. این مطالعه دو نتیجه اصلی و بسیار مهم داشت:

1. ACEها بسیار رایج هستند.
   • 67 درصد از افراد در این مطالعه حداقل یک ACE را تجربه کرده بودند؛ یعنی حداقل یک عامل نامطلوب در دوران کودکی.
   • 12.6 درصد، یعنی تقریباً 1 نفر از هر 8 نفر، نمره ACE برابر با 4 یا بیشتر داشتند.
2. رابطه دوز-پاسخ بین ACE و پیامدهای سلامتی.
   به عبارت دیگر، هرچه نمره ACE شما بالاتر باشد، پیامدهای سلامتی شما نیز وخیم‌تر خواهد بود.

• برای فردی با نمره ACE برابر با 4 یا بیشتر:
  • خطر نسبی ابتلا به بیماری انسدادی مزمن ریه (COPD) و هپاتیت 2.5 برابر افرادی بود که نمره ACE صفر داشتند.
  • خطر ابتلا به افسردگی 4.5 برابر بود.
  • خطر خودکشی 12 برابر افزایش می‌یافت.
• برای فردی با نمره ACE برابر با 7 یا بیشتر:
  • خطر ابتلا به سرطان ریه در طول عمر 3 برابر بود.
  • خطر بیماری ایسکمیک قلبی 3.5 برابر بیشتر از افرادی با نمره صفر بود.

آیا رفتارهای پرخطر تنها دلیل این پیامدها هستند؟

برخی افراد ممکن است با نگاه به این داده‌ها، چنین نتیجه‌گیری کنند:
“اگر دوران کودکی سختی داشته‌اید، بیشتر احتمال دارد که در بزرگسالی رفتارهای پرخطری مانند سیگار کشیدن یا مصرف الکل داشته باشید، و این رفتارها سلامتی شما را به خطر می‌اندازند. این علم نیست، بلکه نتیجه انتخاب‌های بد است.”

اما نکته‌ای حیاتی در این میان وجود دارد: اینجا همان جایی است که علم وارد عمل می‌شود.

پژوهش‌ها اکنون نشان داده‌اند که ناملایمات اولیه چگونه بر مغز و بدن در حال رشد کودکان اثر می‌گذارند. این تأثیرات به‌وضوح در ساختار و عملکرد بخش‌های مختلف مغز مشاهده شده‌اند:

• هسته اکومبنس (Nucleus Accumbens):
  مرکز لذت و پاداش مغز که در وابستگی به مواد مخدر نقش دارد.
• قشر جلوی پیشانی (Prefrontal Cortex):
  ناحیه‌ای که مسئول کنترل تکانه و عملکرد اجرایی است. قرار گرفتن در معرض ناملایمات اولیه، فعالیت این بخش را مهار می‌کند.
• آمیگدال (Amygdala):
  مرکز پردازش ترس در مغز. اسکن‌های MRI نشان می‌دهند که در افرادی که ناملایمات دوران کودکی را تجربه کرده‌اند، تغییرات قابل‌توجهی در این ناحیه رخ داده است.

این دلایل عصبی توضیح می‌دهند که چرا افرادی که در معرض دوزهای بالای ناملایمات قرار می‌گیرند، به احتمال بیشتری درگیر رفتارهای پرخطر می‌شوند. به‌عبارت دیگر، فیزیولوژی بدن آن‌ها به شکلی تغییر یافته که آن‌ها را بیشتر در معرض چنین رفتارهایی قرار می‌دهد.

حتی بدون رفتارهای پرخطر هم خطر وجود دارد

این مطالعات نشان دادند که حتی اگر فردی رفتار پرخطری نداشته باشد، باز هم تجربه ACE می‌تواند احتمال ابتلا به بیماری‌هایی مانند بیماری قلبی یا سرطان را به‌طور قابل‌توجهی افزایش دهد.

چرا؟
دلیل این امر به محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-آدرنال (HPA Axis) برمی‌گردد؛ سیستمی که پاسخ استرس بدن و مغز را تنظیم می‌کند و به آن پاسخ جنگ یا گریز (Fight or Flight) گفته می‌شود.

تأثیر ACE بر سلامت روان جامعه

نتایج این مطالعه تنها به پیامدهای فردی محدود نمی‌شود، بلکه نشان‌دهنده تأثیرات گسترده ACE بر سلامت عمومی جامعه نیز هست. این تأثیرات شامل:

1. افزایش هزینه‌های درمانی:
   بیماری‌های مرتبط با ACE مانند افسردگی، اختلالات اضطرابی، بیماری‌های قلبی و حتی سرطان، هزینه‌های درمانی سنگینی بر سیستم بهداشت و درمان تحمیل می‌کنند. علاوه بر هزینه‌های مستقیم درمان، پیامدهای غیرمستقیم مانند کاهش بهره‌وری، افزایش غیبت کاری و مشکلات اجتماعی نیز قابل توجه هستند.
2. ضرورت آموزش تخصصی:
   بسیاری از پزشکان، روان‌درمانگران و سایر متخصصان بهداشت هنوز آگاهی کافی درباره تأثیرات ACE و نحوه برخورد با آن ندارند. آموزش و آگاهی‌بخشی در این زمینه می‌تواند تأثیرات مثبت زیادی بر پیشگیری و درمان این مشکلات داشته باشد.
3. چرخه معیوب سلامت روان:
   ACE‌ها اغلب باعث بروز رفتارهای پرخطر، مشکلات روانی و اختلالات جسمی می‌شوند. این مشکلات می‌توانند در نسل بعدی نیز بازتولید شوند، مگر اینکه مداخله و پیشگیری به‌موقع صورت گیرد.

بنابراین، ACE‌ها تنها مسئله‌ای فردی نیستند، بلکه یک مشکل سلامت عمومی به شمار می‌روند که نیازمند توجه ویژه در سیاست‌گذاری‌های بهداشتی و اجتماعی است.

پاسخ جنگ یا گریز چیست؟

تصور کنید در جنگل قدم می‌زنید و ناگهان با یک خرس روبه‌رو می‌شوید. بلافاصله، هیپوتالاموس مغز شما سیگنالی به هیپوفیز می‌فرستد. هیپوفیز نیز پیامی به غدد فوق کلیوی ارسال می‌کند که دستور می‌دهد:
“هورمون‌های استرس را آزاد کنید! آدرنالین! کورتیزول!”

نتیجه این فرآیند چیست؟

• قلب شما شروع به تپیدن می‌کند.
• مردمک‌های چشمتان گشاد می‌شوند.
• راه‌های هوایی بازتر می‌شوند.
  بدن شما به‌طور کامل آماده است که یا با خرس بجنگید یا از آن فرار کنید.

این فرآیند شگفت‌انگیز نشان‌دهنده طراحی خارق‌العاده بدن برای مقابله با خطرات فوری است؛ اگر واقعاً در جنگل باشید و خرس در آنجا باشد.

وقتی خرس هر شب به خانه می‌آید

اما مشکل از جایی شروع می‌شود که “خرس” هر شب به خانه بازگردد. اگر سیستم جنگ یا گریز بارها و بارها فعال شود، چه اتفاقی می‌افتد؟

این سیستم، که در ابتدا برای نجات جان طراحی شده، به مرور زمان به عاملی ناسازگار و آسیب‌رسان تبدیل می‌شود.

چرا کودکان بیشتر در معرض خطر هستند؟

کودکان به‌ویژه نسبت به این فعال‌سازی مکرر استرس حساس‌ترند. چرا؟ زیرا مغز و بدن آن‌ها در حال رشد است و هنوز به‌طور کامل شکل نگرفته‌اند. سطوح بالای ناملایمات و استرس مداوم می‌تواند:

• ساختار و عملکرد مغز را تغییر دهد.
• سیستم ایمنی در حال رشد را مختل کند.
• بر رشد سیستم‌های هورمونی اثر منفی بگذارد.
• حتی نحوه خواندن و رونویسی DNA را تغییر دهد.

تغییری در رویکرد درمانی و پیشگیری

شناخت اثرات آسیب‌های دوران کودکی بر سلامت جسم و روان، نگاه ما به بیماری‌ها و روش‌های پیشگیری و درمان را متحول می‌کند. وقتی مکانیسم یک بیماری را درک می‌کنیم، مسئولیت ما این است که از این دانش برای بهبود کیفیت زندگی افراد استفاده کنیم.

مسئولیتی که همه ما داریم

هر کدام از ما می‌توانیم سهمی در کاهش اثرات آسیب‌های دوران کودکی داشته باشیم. همان‌طور که درباره خطراتی مانند تغذیه ناسالم یا آلودگی‌های محیطی آگاهی‌رسانی می‌کنیم، وظیفه داریم که اثرات این تجربیات را نیز بشناسیم و به دیگران انتقال دهیم.

گام‌های کوچک، تأثیرات بزرگ

آگاهی، اولین قدم برای تغییر است. از حمایت از کودکانی که با چالش‌های عاطفی روبرو هستند تا تشویق به ایجاد محیط‌های خانوادگی امن‌تر، هر گام کوچکی می‌تواند راهی به سوی آینده‌ای سالم‌تر باز کند.

اگر شما یا کسی که می‌شناسید با تأثیرات این آسیب‌ها روبروست، می‌توانید با مراجعه به منابع معتبر و آگاهی بیشتر، مسیر بهبود را آغاز کنید. همچنین، اشتراک‌گذاری این اطلاعات با دیگران می‌تواند گامی مؤثر در ایجاد جامعه‌ای آگاه‌تر و امن‌تر باشد.

بیایید از همین لحظه شروع کنیم و برای ساختن آینده‌ای بهتر، هم برای خود و هم برای نسل‌های بعدی، تلاش کنیم.

منابع برای مطالعه‌ی بیشتر

• About Adverse Childhood Experiences / CDC
• The Deepest Well: Healing the Long-Term Effects of Childhood Adversity
• رابطه بین تجارب نامطلوب دوران کودکی و افسردگی : نقش واسطه‌ای ذهن‌آگاهی
• نقش تجارب آسیب‌زای دوران کودکی، سبک دلبستگی و باورهای فراشناختی در پیش­بینی نشانه‌های اختلال اضطراب بیماری در دانشجویان دانشگاه تبریز: یک مطالعه مقطعی